आशाताई ब्राह्मणे ,
——————–
(महापालिका शाळा शिक्षिका,
कांदिवली , मुंबई.)
————–
भारतीय लोकशाही ही जगातील सर्वात मोठी लोकशाही मानली जाते. इथे विविध जाती, धर्म, भाषा आणि संस्कृतीचे लोक एकत्र राहतात. १९४७ साली भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर भारतीय संविधानाने देशातील प्रत्येक नागरिकाला समान हक्क आणि स्वातंत्र्य दिले आहे. भारतीय लोकशाहीचा विकास आणि समाजावर होणारा प्रभाव या लेखात आपण पाहूया.
*भारतीय लोकशाहीची रचना*
भारतीय लोकशाही तीन मुख्य स्तंभांवर आधारित आहे: *विधान, कार्यपालिका, आणि न्यायपालिका.*
*विधानमंडळ* : संसद (लोकसभा आणि राज्यसभा) कायदे बनवते आणि सरकारच्या कामकाजावर देखरेख ठेवते.
*कार्यपालिका* : राष्ट्रपती, पंतप्रधान, आणि मंत्रीमंडळ प्रशासन चालवतात आणि कायद्यांची अंमलबजावणी करतात.
*न्यायपालिका* : सर्वोच्च न्यायालय, उच्च न्यायालय, आणि जिल्हा न्यायालये न्यायदान करतात आणि संविधानाचे पालन करतात.
*लोकशाहीचा समाजावर प्रभाव*
भारतीय लोकशाहीने समाजावर अनेक प्रकारे प्रभाव टाकला आहे. त्यापैकी काही महत्त्वाचे मुद्दे पुढीलप्रमाणे आहेत.
*समानता आणि न्याय* : भारतीय संविधानाने प्रत्येक नागरिकाला समान हक्क दिले आहेत. जात, धर्म, लिंग, भाषा यांवर आधारित भेदभावावर बंदी घालण्यात आली आहे.
*साक्षरता आणि शिक्षण* : लोकशाहीने शिक्षणाच्या प्रसाराला प्रोत्साहन दिले आहे. सर्वांसाठी मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण हे राज्याचे कर्तव्य आहे.
*महिला सशक्तीकरण:*
महिलांच्या हक्कांसाठी आणि सशक्तीकरणासाठी विविध योजना आणि कायदे करण्यात आले आहेत. महिला आरक्षण विधेयकाद्वारे महिलांना राजकीय क्षेत्रातही प्रतिनिधित्व मिळाले आहे.
*आर्थिक सुधारणा* : लोकशाहीच्या मार्गदर्शनाखाली भारताने अनेक आर्थिक सुधारणा केल्या आहेत. उदारीकरण, खासगीकरण, आणि जागतिकीकरणाने आर्थिक विकासाला गती दिली आहे.
*सामाजिक न्याय* : अनुसूचित जाती, जमाती, आणि इतर मागासवर्गीयांना आरक्षणाच्या माध्यमातून शिक्षण आणि रोजगाराच्या संधी देण्यात आल्या आहेत.
*भारतीय समाजातील आव्हाने* :
भारतीय समाजात अनेक आव्हाने देखील आहेत,त्यास लोकशाहीला सामोरे जावे लागते:
*जातीयता* : भारतीय समाजात जातीयता अद्यापही मोठी समस्या आहे. जातीय हिंसा आणि भेदभाव अजूनही काही ठिकाणी आढळतो.
*धार्मिक तणाव:* विविध धर्मांच्या लोकांमध्ये काहीवेळा तणाव निर्माण होतो. धार्मिक दंगली आणि अत्याचार समाजातील शांतता भंग करतात.
*भ्रष्टाचार:* प्रशासनातील भ्रष्टाचार हे एक मोठे आव्हान आहे. हे लोकांच्या न्याय हक्कांवर आणि विकासाच्या प्रक्रियेवर परिणाम करतो.
*गरीबी आणि बेरोजगारी:* गरीब आणि बेरोजगार जनतेची संख्या मोठी आहे. यासाठी ठोस उपाययोजना आणि धोरणांची आवश्यकता आहे.
*शैक्षणिक विषमता:* शिक्षणाच्या गुणवत्तेत आणि उपलब्धतेत विषमता आहे. ग्रामीण भागात शिक्षणाच्या संधी कमी आहेत.
लोकशाहीने समाजात महत्त्वपूर्ण बदल घडवून आणले आहेत, परंतु अजूनही अनेक आव्हाने आहेत,ज्यांचा लोकशाहीला सामना करावा लागतो. लोकशाहीचा विकास आणि समाजातील सर्व घटकांचा समतोल विकासासाठी प्रत्येक नागरिकाचे योगदान आवश्यक आहे. भारतीय संविधानाचे पालन, शिक्षण, आणि सामाजिक समता या मूल्यांना धरून आपण अधिक मजबूत आणि प्रगत समाज घडवू शकतो.
